به نقل از «آنا»

ارزیابی هویت شناختی و بصری فضاهای شهری تهران

تاریخ انتشار: ۱ بهمن ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۵۶۴۰۱۶

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، امروزه توجه بیشتر به جنبه‌های کیفی شهر ومهم‌ترین آن هویت محیط به عنوان عاملی برای تقویت پیوند انسان با محیط وغنابخشیدن به فعالیتش درآن مشهود است. متناسب بودن محیط شهر به لحاظ کیفی در نظر مردم سهولت در ادراک معنا وهویت محیط را به دنبال داشته وبه حس رضایت آنان از محیط منجر می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

استخوان‌بندی مجموعه‌ای است مرکب از یک ستون فقرات و شبکه‌ای به هم پیوسته از کاربری‌ها و عناصر مختلف و متنوع شهری که شهر در کلیت آن انسجام می‌بخشد و لزوماً در جستجوی ایجاد وحدت و یکپارچگی است که فرم شهر از آن سرچشمه می‌گیرد.

مشخصات و ویژگی‌های استخوان‌بندی بصری در تصور فضایی آن، از جنبه بصری و زیباشناختی نیز مؤثر واقع می‌شود؛ لذا تنها، تداوم از جنبه کالبدی کافی نیست، بلکه پیوستگی و تداوم فضایی بصری نیز علاوه بر تداوم ذهنی و فعالیتی شرط لازم است.

یکی از عناصر اصلی استخوان‌بندی که همان شبکه نمادین شهر را شکل می‌دهند، ابزار‌های هویت دهنده نقاط عطفی است که با سازمان فضایی خاص خود در ایجاد خاطره ذهنی از شهر جهت خوانایی آن به کار می‌آیند و به نوعی تداوم بصری و ارتباط کانون‌های پراکنده را به وجود می‌آورد. به مدد شالوده نمادین، یک شبکه ارتباطی شکل می‌پذیرد که در آن جریانی مداوم از انرژی و اطلاعات، به ویژه اطلاعات بصری برقرار است و این امر در ویژگی فضایی- بصری استخوانبندی اصلی جایگاهی مهم دارد.

به طور کلی «ساختار کالبدی فضایی» استخوانبندی مناطق شهری در الگو‌های متفاوتی صورت می‌پذیرند. این الگو‌های متنوع به صورت هندسی و منظم و یا دارای فرم‌های غیرمنظم و اندامواره هستند. در شکل گیری الگو‌های مختلف عوامل طبیعی و مصنوع و نیز کارکرد‌های مختلف و ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار است.

شبکه راه‌های اصلی که خود از مهمترین مشخصه‌های استخوانبندی اصلی بصری شهر به شمار می‌آیند جهت برقراری ارتباط بین عناصر و اجزای آن است. بطوری که مهمترین عناصر و مجموعه‌های شهری، در راستای آن به هم می‌پیوندند. بدین ترتیب استخوانبندی (الگوی ساختاری) از یک طرف به شکل چارچوب بصری و ظاهری و از طرف دیگر به عنوان عامل مؤثر بر احساسات معرفی می‌شود. به عبارتی، سازمان بصری- فضایی، بین اجزاء و عناصر به نحوی به عنوان عاملی به یاد ماندنی و یا یک مدل ذهنی، مطرح می‌شود و به واسطه همین عوامل است که شمیران از دیگر مناطق تهران متمایز گشته و هویت و سیمای آن شاخص می‌گردد.

شهر‌های برخوردار از منظر و سیمای مطلوب قادرند تا با وسعت بخشیدن به تجربه زیباشناختی شهروندان، موجبات ارتقای تصویر ذهنی جامعه از خویش و تقویت غرور مدنی آنان را فراهم آورند و در نهایت ارتقاء کیفیت محیط زندگی شهری را بهبود بخشند.

فضا‌های عمومی که در میان مؤلفه‌های محیطی بیشترین سهم از جلب توجه را دارد، تأثیرگذارترین کمیت بر زیبایی سیمای شهر (مثبت یا منفی) است. منظر عینی و ذهنی به عنوان اجزا مؤلفه تجربی-زیباشناختی کیفیت یک فضای شهری، کلیه اطلاعات موجود از فضا است که توسط فرد در فرآیند ادراک پردازش می‌گردند.

کوین لینچ شهرشناس مطرح، معتقد است مشخصه‌هایی همچون خوانایی، تنها در چیده شدن خوب عناصر شهری پدیدار است. این عوامل است که به محیط زندگی انسان کیفیت می‌بخشد و آن‌ها را از محیط‌های با کیفیت پایین جدا می‌سازد.

* ارزیابی هویت شناختی در سازمان فضایی منطقه یک تهران

در همین رابطه الهام امیرحاجلو (دکتری شهرسازی) و همکارانش پژوهشی انجام داده‌اند با عنوان «ارزیابی هویت شناختی و بصری در سازمان فضایی منطقه یک تهران»، در این مقاله سعی شده است میزان تاثیرگذاری و نقش سازمان فضا‌های عمومی در کیفیت بصری، خوانایی و هویت شهری منطقه یک تهران (شمیرانات) ارزیابی شود.

جامعه آماری در این پژوهش، ساکنین مرکز شهرستان شمیرانات (تجریش) واقع در منطقه یک شهرداری تهران بوده است که بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت محدوده برابر با ۷۸۴۰ نفر و تعداد خانوار آن برابر با ۲۸۶۳ خانوار بوده است. تعیین حجم نمونه جامعه آماری از داده‌های جدول حداقل اندازه نمونه برای جامعه آماری کوچک از کتاب «تحقیق پیمایشی راهنمای عمل» ادوارددز و همکاران تعیین شده است. بر این اساس  پژوهشگران برای جامعه آماری ۷۸۴۰ نفری، با حاشیه خطای ۱ درصد و سطح اطمینان ۹۹%، باید ۱۶۴ نفر را به عنوان نمونه برگزیدند.

نقشه طرح تفصیلی منطقه یک تهران

در این پژوهش آمده است: در منطقه ۱ تهران، هر قسمت با قسمت دیگر آن متفاوت است. بدین جهت که محلات شهری با تنوعی کالبدی و فضایی روبه روست و ساکنین بر حسب اختلافات اجتماعی، طبقاتی و اعتقادات مذهبی در محلات مختلف زندگی می‌کنند. چنانچه از طریق سیمای بصری هر محله می‌توان قسمت‌های مختلف را به میزان زیادی تمیز داد. این تمایز از طریق مشاهده و توجه به عوامل گوناگون از جهت درجه مرئی بودن آن‌ها و شدت و یا ضعف تصویری، پیوستگی و یا عدم پیوستگی آن‌ها القا می‌گردد.

تحلیل مطالعات بر اساس روش‌های توصیفی با تجزیه عوامل و عناصر و روابط اجزا و علل وجودی آن‌ها  مطرح می‌شود. در راستای این هدف، ابتدا استخوانبندی منطقه و عناصر تشکیل دهنده آن از لحاظ «هویت و خوانایی» و «انسجام و پیوستگی» مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس تحلیل کلی از مجموعه این عوامل در منطقه به عمل می‌آید.

* سیمای بصری محور‌های ولیعصر و شریعتی

امیرحاجلو و همکارانش معتقدند شکل گیری محور‌های خیابانی تهران تحت تأثیر گرایش‌های حاکم بر توسعه‌های کالبدی شهر و مناطق آن قرار دارد که در قالب نوع عملکرد، مقیاس عملکرد، موقعیت شهری، تراکم ساختمانی اطراف، طول و عرض محور و هویت‌ها و ویژگی‌های گوناگونی می‌یابند. به عنوان مثال در محور‌هایی که تحولات عملکردی آن‌ها در جهت افزایش مقیاس عملکردی آن‌ها بوده و بدین ترتیب قابلیت‌های تخصصی و شاخص تری در زمینه فعالیت‌های تجاری- اداری می‌یابند و یا عملکرد ساختمان‌های بدنه آن‌ها مرتباً در حال تغییر بوده و در جهت کاهش کاربری مسکونی سوق داده می‌شوند، از جهات مذکور معماری ساختمان و نمای آن دچار نا به سامانی‌های بیشتری می‌شود. از جمله این محور‌های تجاری اداری، بخش شمالی خیابان ولیعصر رامی توان نام برد. اینگونه محور‌ها علاوه بر نقش تجاری- خدماتی با حفظ ارتباطی غیرمستقیم با محلات مسکونی معمولاً دارای عملکرد مختلط (مسکونی- تجاری) نیز می‌باشند.  
با توجه به عوامل مذکور می‌توان گفت که سیمای بصری محور‌های منتخب  منطقه ۱ (ولیعصر، شریعتی، باهنر) در قسمت‌های مختلف از تنوع برخوردار است. این تفاوت‌ها در برخی قسمت‌ها آشفتگی و اغتشاش و در برخی دیگر ترکیبی متناسب و مطلوب را به وجود می‌آورد.

* تحلیل منطقه از حیث هویت شناختی (خوانایی) و بصری (زیباشناختی)

از نظر امیرحاجلو یکی از مهمترین ویژگی‌های منطقه که بر روی وضعیت زیست محیطی کل شهر مؤثر است حضور آن در بالادست شهر است، به‌طوری که سلسله جبال البرز در شمال منطقه به همراه دره‌های سبز، آبراهه‌ها و رودخانه ها، سفره‌های آب زیرزمینی و قنات هاو چشمه‌های دایر مهمترین عناصر شاخص طبیعی منطقه به شمار می‌روند، مشاهده در رؤیت این مناظر طبیعی از راه دور موجبات مطبوعیت بصری و آرامش و تسکین و تقویت روح، ذهن انسان را فراهم می‌کند.

در اینجا، توجه معطوف به جنبه‌های ظاهری و زیبایی محیط می‌گردد و از طرف دیگر محیط وسیله‌ای است جهت ارتباط اجتماعی، زیرا که انسان از این طریق اطلاعات، ارزش ها، احساسات و رفتار‌های مطلوب را به دیگران منتقل کرده و از طریق ویژگی‌های خاص محیط همچون بو و صدا با آن ارتباط برقرار می‌نماید.

* جمع بندی/ راهکار بهره‌گیری از مشارکت مردم است

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد شهر به عنوان یک پدیده‌ سرزمینی، تکوین یافته در تاریخ، حاصل فرهنگ، جلوه فضایی نقش‌های انسان در محیط جغرافیایی و موجودی زنده است که رشد می‌کند، ثابت نیست و حیات آن به زندگی‌ای است که در آن جریان دارد؛ بنابراین با اتکا بر این تعاریف می‌توان شهر با هویت را اینچنین معنی کرد که در زنجیر اتصال دوران گذشته آن به حال و حال به آینده اش حلقه مفقوده یا شکاف زمانی‌ای وجود نداشته باشد.

بررسی سازمان فضایی منطقه یک تهران به عنوان یکی از کانون‌های مهم شهری تهران و کیفیت زندگی عمومی در این پهنه به خوبی نشان می­دهد که هیچ توجهی به این عرصه نشده است و محله‌های منطقه­ از این نظر بسیار فقیر هستند. بدین معنا که در این منطقه، مرکز محله کارآمد و یا پاتوق محله­ای چندان مناسبی وجود ندارد و بعضاً کارکرد معابر این محله­‌ها به تامین ارتباط کاخ‌­ها، ویلا‌ها و ابنیه مجلل آن محدود شده‌­است.

همچنین به دنبال توسعه‌های جدید و بعضاً ناهمانگ با کالبد قدیم در منطقه  و فروش تراکم و ایجاد مناظر استاندارد و یک شکل به ویژه در بافت جدید و نوساز، آنچه که تحت عنوان بی مکانی تعریف می‌شود با حذف حضور زنده مکان‌های قابل تشخیص و متمایز قابل شناسایی است. این بی مکانی و از دست دادن معانی محیطی واکنشی است به  عدم حضور فعال ساکنان در محیط‌هایی از محله که مردم برای آن ارزش و اهمیت قائل هستند. در این بی مکانی، عنصر فردگرایی بر عامل روابط اجتماعی ارگانیک که در طول سالیان متمادی در محله شکل گرفته، مسلط شده و برخورد انسان‌ها به اهداف خاص و مادی ختم شده که نهایتاً منجر به حذف حضور شاداب و سرزنده ساکنان در این عرصه‌های عمومی و نهایتاً بی مکانی شده است.

استفاده از فضا‌های عمومی منطقه مثل مراکز مذهبی از جمله امامزاده صالح و مساجد و تکایا، بازار و پاساژها، باشگاه، قهوه خانه به مردم امکان می‌دهد که خود را در یک محدوده کاملاً مقید احساس کرده و در نتیجه تعلق بیشتری نسبت به محله مسکونی خویش پیدا کنند؛ چرا که اجتماع شهری باعث می‌شود که کنش متقابل اجتماعی و جامعه مدنی شکل گیرد و واحد مکانی که این کنش‌ها عمدتاً در آن شکل می‌گیرد عرصه‌های جمعی منطقه است.

 از سوی دیگر موضوع معنا بخشیدن به سازمان فضایی منطقه و تکامل اجتماعی-روانی شهرنشینان مسئله‌ای است که به ساخت‌های اجتماعی بر می‌گردد. به نظر می‌رسد مهمترین راهکار ساخت این معنا در این عرصه‌ها، بهره گیری از مشارکت مردم است. اگر نظام برنامه ریزی در عملکرد حوزه شهری، به مردم اجازه دهد که عرصه‌های عمومی سازمان فضایی محلات خود را شکل دهند، بدون تردید عرصه‌های عمومی تشکیل می‌شود و فضا‌های متناسب آن ساخته می‌شود.

انتهای پیام/

منبع: آنا

کلیدواژه: شهر شهرهای جدید فضای سبز سازمان فضایی منطقه منطقه یک تهران جامعه آماری هویت شناختی سازمان فضا بی مکانی محور ها عرصه ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۵۶۴۰۱۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

روز خلیج فارس نماد استقلال، هویت ملی و استکبار ستیزی ملت ایران است

به گزارش حوزه سیاست و اقتصاد خبرگزاری تقریب، دکتر سید محمد حسینی در اختتامیه چهاردهمین جشنواره بین‌المللی و فرهنگی هنری خلیج فارس که در آن استاندار، نماینده ولی فقیه در استان، دریادار تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران و جمعی از فرهیختگان، هنرمندان، مدیران و اساتید حضور داشتند با اشاره به اهمیت این جشنواره اظهارداشت: در دولت دهم بعد از بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت مظلومیت زدایی از چهره فرهنگ، قرار شد در سفرهای استانی دور سوم علاوه بر تشکیل هیات دولت، کارگروه فرهنگ و هنر نیز در هر استان برگزار شود شود تا متناسب با ظرفیت‌های هر استان، برنامه‌ها و رویدادهای فرهنگی در نظرگرفته و اجرایی شود و بر این اساس برگزاری جشنواره خلیج فارس بر عهده  استان هرمزگان گذاشته شد که الحمدلله هرساله برگزار می شود و امیدواریم ابعاد جهانی بیشتری پیدا کرده و ایرانیان خارج از کشور از در هر کجای دنیا بتوانند با دبیرخانه جشنواره ارتباط برقرار کنند و آثار هنری خود را ارسال نمایند.

معاون رئیس جمهور درباره اهمیت خلیج فارس گفت: نظریه پردازان و سیاستمداران از قدیم الایام خلیج فارس را به خاطر برخورداری از منابع غنی انرژی، منطقه به اصطلاح «هارتلند» معرفی کرده اند که تسلط بر آن به معنای فرمانروایی بر جهان است لذا از دلایل مهمی که پرتغالی‌ها قرن‌ها قبل و در یک قرن اخیر تلاش کردند بر خلیج فارس سلطه داشته باشند به خاطر اهمیت خاص این منطقه است، حتی جنگ‌های اول و دوم خلیج فارس و لشکرکشی آمریکا به کشورهای منطقه بی ارتباط با خلیج فارس نبود.

معاون پارلمانی رئیس جمهور با تاکید بر اینکه هیچ شک و شبهه‌ای در نام خلیج فارس وجود ندارد و مسئله ای کاملاً بدیهی و روشن است اظهار داشت:  از آنجا که عده‌ای این امر بدیهی را انکار، تحریف و اسامی جعلی به کار می‌برند ناچار باید برخی شواهد و قرائن تاریخی یادآوری شود تا آنان نتوانند به راحتی اهداف خود را به نسل جوان القا کنند.

 دکتر حسینی گفت: مورخانی مانند طبری، مسعودی و یعقوبی در کتب خطی خود صراحتاً تاکید کردند که نواحی خلیج فارس در دوره پیش از اسلام متعلق به ایران بوده است و در آثار برخی مولفان و اندیشمندان غربی آمده است که ملل و طوایف بسیاری بر حوزه خلیج فارس فرمانروایی کردند ولی روزگارشان سپری و منقرض شدند و ایرانی‌ها هستند که با هوش و درایت بالای خود همچنان پابرجا مانده اند و حاکمیت خود را بر منطقه حفظ کرده اند. همچنین تاریخ نگار انگلیسی گفته است هیچ آبراهی در دنیا برای جغرافیادانان و پژوهشگران اهمیتی بیشتر از خلیج فارس نداشته و این آبراه از هزاران سال پیش ایرانی بوده است و یا یک استاد عضو جامعه جغرافیای پرتغال اعلام کرده که در نقشه‌هایی که از سال ۱۵۰۱ میلادی وجود دارد تاکید بر این بوده که نام این منطقه، خلیج فارس است.

 معاون رئیس جمهور خاطرنشان کرد: پرتغالی‌ها ۱۱۷ سال بر سواحل جنوبی ایران تسلط داشتند اما در نهایت امام قلی خان با یارانش آنها را اخراج کردند به همین مناسبت در دولت دهم پیشنهاد شد، روز ۱۰ اردیبهشت، روز خلیج فارس نامگذاری شد و و امروز ضرورت دارد وقایع تاریخی و هویت ملی ایرانی، اسلامی را به نسل جوان معرفی کنیم تا دیگران با توسل به تحریف و جعل اسامی نتوانند در وقایع تاریخی، خدشه ایجاد کنند.

معاون رئیس جمهور در ادامه خواستار ارتقای سطح جشنواره خلیج فارس شد و گفت: این جشنواره باید در ابعاد بین‌المللی مورد توجه قرار بگیرد و فرصتی فراهم سازد تا ایرانیان خارج از کشور نیز با آن ارتباط برقرار کنند. باید تلاش کنیم تا هویت، زبان و فرهنگ ایرانیان در سراسر جهان حفظ و تقویت شود و در این راستا دولت سیزدهم اقداماتی را آغاز کرده است و مصمم است لوایحی را تدوین و به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد.

معاون رئیس جمهور در ادامه استفاده از ظرفیت دریا برای درآمدزایی و ایجاد فرصت‌های شغلی را حائز اهمیت دانست و گفت: چندی پیش رهبر فرزانه انقلاب اسلامی سیاست‌های کلی اقتصاد دریا پایه را ابلاغ کردند و بلافاصله  در دولت مورد بررسی قرار گرفت. امروز قوای سه گانه و همه نهادها، باید دست به دست هم داده  و برای استفاده از ظرفیت‌های بیکران دریا اقدامات عملی انجام دهند

دکتر حسینی گفت: در صد سال گذشته  از نفت برای تامین درآمدهای کشور استفاده شده است و سایر ظرفیت‌ها از جمله معادن و دریا استفاده چندانی به عمل نیامده است و این  دولت مصمم است برای فعال کردن همه ظرفیت های کشور، اقدامات جدی انجام دهد.

معاون پارلمانی رئیس جمهور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به بیانات امام راحل مبنی بر اینکه خون بر شمشیر پیروز است اظهار داشت: امروز ثمره خون شهیدان مظلوم غزه در تجمعات دانشجویان و اساتید دانشگاه‌های آمریکا تجلی یافته است و موجب رسوایی بیش از پیش نظام سرمایه‌داری شده است. مدعیان آزادی بیان که کوچک‌ترین اتفاقی در کشورمان را با سوء استفاده از عناوینی مانند نقض حقوق بشر مورد هجمه قرار می‌دهند امروز اعتراض مسالمت آمیز دانشجویان و اساتید دانشگاه خود در محکومیت نسل کشی رژیم صهیونیستی در غزه را با وحشیانه‌ترین شیوه‌ها سرکوب می‌کنند.

در این مراسم دریادار تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران با قدردانی از ابتکار دکتر حسینی در ۱۴ سال پیش در خصوص تشکیل جشنواره ملی خلیج فارس اظهار داشت: خلیج فارس و ۱۰ اردیبهشت افتخاری برای همه ایرانیان است و بیگانگان هیچ جایگاهی در این منطقه ندارند.

حجت الاسلام والمسلمین عبادی زاده نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان نیز در سخنانی با اشاره به روایات و احادیثی از کلام نورانی پیامبر گرامی اسلام در خصوص نام خلیج فارس و بحر فارس تاکید کرد: ملت ایران در مقابل هرگونه تحریفی درباره نام خلیج فارس کوتاه نمی‌آید.

در پایان مراسم استاندار هرمزگان و نماینده ولی فقیه به پاس قدردانی از ابتکار دکتر حسینی در دوره وزارت ارشاد در تشکیل جشنواره هنری فرهنگی خلیج فارس لوح  سپاس به ایشان اهدا کردند.

 در این مراسم همچنین چندین گروه هنری، سرود و موسیقی محلی با مضمون خلیج فارس اجرا کردند.

 همچنین با حضور دکتر حسینی از  فیلمنامه‌های برتر تجلیل و از کتاب پدروتیشیرا و رمان‌ نه مه های دریا رونمایی شد.

انتهای پیام/